ਕੱਛ: ਭਰੋਸੇ ਤੇ ਸਾਂਝ-ਭਿਆਲ਼ੀ ਦੇ ਮੀਨਾਰ

ਇੱਕ ਨਗਾੜਾ ਫਿਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਿਆ। ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇਸੇ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਸਾਜ਼ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਇਹ ਸਾਜ਼ ਇੱਕ ਭਜਨ ਗਾਇਕ ਦੀ ਭਾਰੀ ਅਵਾਜ਼ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਗਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਿਓਂ ਦਰਗਾਹ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਕੋਈ ਫ਼ਕੀਰ ਜ਼ਿਯਾਰਤ ਵਾਸਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ਼ੋਂ ਭੀਖ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਲਾਮਤੀ ਵਾਸਤੇ ਖ਼ੁਦਾ ਨੂੰ ਦੁਆ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।

ਇਹ ਕੱਛ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ਾ ਗੀਤ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਮਕਾਲੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਝਲਕ ਦਿੱਸਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਆਜੜੀਆਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਡੰਗਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ਼ ਲਈ ਕੱਛ ਦੇ ਮਹਾਨ ਰਣ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਿੰਧ ਤੋਂ ਕਰਾਚੀ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਸਲਾਨਾ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਕੇ ਆਉਂਦੇ-ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਵੰਡ ਮਗਰੋਂ ਨਵੀਂ ਹੱਦਾਂ ਵਾਹ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਸਲਾਨਾ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸਦਾ-ਸਦਾ ਲਈ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਕੱਛ ਤੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ-ਦੋਵੇਂ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਆਜੜੀਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਬੰਧ ਕਾਇਮ ਰਹੇ।

ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ, ਕਵਿਤਾ, ਲੋਕਸੰਗੀਤ, ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਇਸ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲ ਮੇਲ਼ ਤੇ ਆਪਸੀ ਅਸਰਾਂ ਤੋਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਜਨਜੀਵਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਾ, ਵਾਸਤੂਕਲਾ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸਿਰਿਓਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਂਝੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਤੇ ਸਮਕਾਲੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਝਲਕ ਸਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖਿਤਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹੁਣ ਇਹ ਵੀ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਪਤਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪੈਗੰਬਰ ਪ੍ਰਤੀ ਇਸ ਅਥਾਹ ਭਗਤੀ ਭਾਵ ਦੀ ਇੱਕ ਝਲਕ ਸਾਨੂੰ ਨਖਤਰਾਨਾ ਤਾਲੁਕਾ ਦੇ ਮੋਰਗਰ ਪਿੰਡ ਦੇ 45 ਸਾਲਾ ਇੱਕ ਆਜੜੀ ਕਿਸ਼ੋਰ ਰਵਾਰ ਦੇ ਗਾਏ ਲੋਕਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਦਿੱਸਦੀ ਹੈ।

ਪ੍ਰੀਤੀ ਸੋਨੀ, ਕੇਐੱਮਵੀਐੱਸ ਦੀ ਸਕੱਤਰ ਅਰੁਣਾ ਢੋਲਕੀਆ, ਕੇਐੱਮਵੀਐੱਸ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕੋਆਰਡੀਨੇਟਰ ਅਮਦ ਸਮੇਜਾ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਅਨੁਵਾਦ ਵਿੱਚ ਅਨਮੋਲ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਭਾਰਤੀਬੇਨ ਗੋਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧੰਨਵਾਦ।

ਤਰਜ਼ਮਾ: ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ