সেয়া বহুযুগ আগৰ কথা, এখন দেশত আছিল ৩ চুবুৰীয়া — কেথাৰিন কৌৰ, বোধি মুৰ্মু আৰু মহম্মদ তুলসীৰাম। কেথাৰিন আছিল খেতিয়ক, বোধি শ্ৰমিক আৰু মহম্মদে গৰু চৰাইছিল। চহৰত পণ্ডিতসকলৰ মাজত সংবিধানক লৈ যে বাক-বিতণ্ডা চলিছিল, তাৰ কোনো গমকেই পোৱা নাছিল, কিতাপখন তেওঁলোকৰ যে কিবা কামত আহিব সেয়াও জনা নাছিল। কেথিৰ মতে কিতাপখন কোনো কামৰ কিতাপেই নহয়, বোধিয়ে ভাবিছে যে কিতাপখন ঐশ্বৰিক, মহম্মদে আকৌ কৈয়েই পেলালে, এই কিতাপখনেৰে আমি কৰিমেই বা কি? আমি কিতাপখনেৰে ল’ৰা-ছোৱালীক চাহ-ভাত খুৱাব পাৰিম নেকি?’
তিনিওজনে এই খবৰো পোৱা নাছিল যে দেশখনৰ প্ৰজাসকলে এজন দাঢ়িয়ে-গোফে ভোবাকাৰ লোকক ৰজা নিৰ্বাচিত কৰিছে। ''হ’ল বুলিয়েনো ইমান সময় কাৰ হাতত আছে?’’ দিন যায়, মূৰৰ ওপৰত সৰগ ভাঙি নামি আহে অনাবৃষ্টি, হোৰা-হোৰে বাঢ়ে ধাৰ, তেনেতে কেথাৰিনৰ হাতত পৰে ফলিডলৰ বিষাক্ত বটল। আনফালে আকৌ মৰাপাট কলত তলা ওলমিছে। বিক্ষোভৰত শ্ৰমিকসকলৰ ওপৰত আৰক্ষীয়ে নিক্ষেপ কৰিছে কন্দুৱা গেছ। শ্ৰমিকসকলৰ নেতা বোধি মুৰ্মুক উগ্ৰপন্থী সজাই জেললৈ পঠিওৱা হ’ল। এইবাৰ পাল পৰিল মহম্মদ তুলসীৰামৰ। এটি সুন্দৰ সনাতনী সন্ধিয়া, ঘৰমুৱা গৰুৰ পিছে পিছে আহি হাজিৰ হ’ল দুঠেঙীয়া পশুৰ দল- হাতত উন্মুক্ত তলোৱাৰ লৈ দুঠেঙীয়া পশুৰ দলটোৱে চিঞৰিছিল, ''গোমাতা কী জয়! গোমাতা কী জয়!’’
হঠাৎ সেই দানৱ গৰ্জন ভেদি কৰবাৰ পৰা ভাহি আহে কিতাপৰ পৃষ্ঠা
লুটিওৱাৰ দৰে খছখছ শব্দ, এন্ধাৰ ফালি উদয় হ’ল নীৰরঙী এক সূৰ্য, শুনা গ’ল অস্ফুট ধ্বনিঃ
''আমি ভাৰতীয় জনগণে, আজি শপত লৈছো...’’
সংবিধানঃ এক মালিতা
১.
দেশ এতিয়া স্বাধীন!
কজলা ডাৱৰৰ আঁৰত
পিয়াহো বিলীন।
২.
এয়া কি সমাজবাদ?
জুয়ে পোৰা ৰ’দত ভাহে মাঁথো
দিন-মজদুৰৰ আৰ্তনাদ।
৩.
মন্দিৰ, মছজিদ, গীৰ্জা,
ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ আঁৰ লৈ
উৰে ত্ৰিশূলধাৰীৰ ধ্বজা।
৪.
চহৰ-নগৰ,
যাদু-মন্ত্ৰৰ কোপত
বুকু কঁপে গণতন্ত্ৰৰ
৫.
হায়ৰে মন,
ৰজাকেই দিয়ে ভোট
ভোকাতুৰ প্ৰজাগণ।
৬.
পৰ্বতসম ধাৰ-ঋণ,
চকুত ক’লা কাপোৰ পিন্ধা
এয়া অন্ধ আইন।
৭.
স্বাধীনতা বুলি কোৱা,
আৰু কীটনাশক মিহলি
মিঠাইৰ পাত্ৰ সজোৱা
৮.
চহৰ নে গাঁও?
বৰসবাহত আমিয়েই
সাম্যৰ কথা আওৰাও।
৯.
নামত ঐক্য-সংহতি
হাটে-বাটে জাত-পাতে
আজিও ধৰে আগভেটি।
স্মিতা খাটোৰৰ সৈতে হোৱা কিছু চিত্তাকৰ্ষক কথোপকথনৰ পিছতেই লিখা হৈছিল এই হাইকু শাৰীবোৰ, তেওঁলৈ কবিৰ কৃতজ্ঞতা।
অনুবাদ: ধ্ৰুৱজ্যোতি ধনন্তৰি
