Sinchita Parbat

Sharmila Joshi

Text Editor

Faiz Mohammad

Translator

large_18_Journey_through_Kumartuli_Sinchita_MajiIMG_0016.jpg

medium_18_Journey_through_Kumartuli_Sinchita_MajiIMG_0016.jpg

small_18_Journey_through_Kumartuli_Sinchita_MajiIMG_0016.jpg

thumbnail_18_Journey_through_Kumartuli_Sinchita_MajiIMG_0016.jpg

18_Journey_through_Kumartuli_Sinchita_MajiIMG_0016.jpg

ઉત્તર કોલકાતામાં
કુમોરટુલીની સાંકડી ગલીઓમાં, કે જ્યાંથી હાથથી ખેંચાતી રીક્ષાઓ પણ માંડ માંડ પસાર થાય છે, તમને આ શહેરના મૂર્તિકાર કુમોરો સિવાય કોઈ મળશે નહીં. અહીંથી જ દર વર્ષે દેવી
દુર્ગા અને અન્ય દેવતાઓની મૂર્તિઓ કોલકાતામાં પ્રવેશ કરે છે.

અહીં કાર્તિક
પોલની વર્કશોપ આવેલી છે, જે અસલમાં તો વાંસ અને પ્લાસ્ટિકની ચાદરનો એક શેડ છે, જેના પર ‘બ્રજેશ્વર એન્ડ સન્સ’ (આનું નામ તેમના પિતાના નામ પરથી રાખવામાં
આવ્યું છે) નામ અંકિત છે. તેઓ આપણને મૂર્તિ બનાવવાની લાંબી અને વિવિધ તબક્કાવાળી
પ્રક્રિયા વિશે જણાવે છે. મૂર્તિ બનાવવાના વિવિધ તબક્કા દરમિયાન ગંગા માટી (ગંગા
નદીના કાંઠેની માટી) અને પાટ માટી (શણના કણો અને ગંગાની માટીનું મિશ્રણ) જેવી
માટીના વિવિધ મિશ્રણોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

અમે વાત કરીએ છીએ
ત્યારે,
પાલ ભીની માટીથી ભગવાન કાર્તિકના ચહેરાને બનાવી રહ્યા છે
અને તેમના નિષ્ણાત હાથથી તેમાં વિગતો ઉમેરી રહ્યા છે. તેઓ પેઇન્ટ બ્રશ અને
ચિયાળીનો ઉપયોગ કરે છે, જે વાંસનું હાથથી પોલિશ કરવાનું સાધન છે.નજીકની અન્ય એક
વર્કશોપમાં,
ગોપાલ પાલે માટીના માળખા પર બારીક ટુવાલ જેવી સામગ્રીને
ચોંટાડવા માટે ગુંદર તૈયાર કર્યો છે, જેથી તેને ચામડી જેવું ટેક્ષ્ચર જેવું ફિનીશીંગ મળે. ગોપાલ કોલકાતાની ઉત્તરે
લગભગ 120 કિલોમીટર દૂર આવેલા નોદિયા જિલ્લાના કૃષ્ણનગરના રહેવાસી છે. અહીંના ઘણા
કામદારો — બધા પુરુષો — એક જ જિલ્લાના છે; તેમાંના મોટાભાગના કામદારો તે જ વિસ્તારમાં વર્કશોપ માલિકો દ્વારા પૂરા
પાડવામાં આવેલાં ક્વાર્ટર્સમાં રહે છે. કામદારોને પીક સીઝનના મહિનાઓ પહેલાં જ
નોકરીએ રાખવામાં આવે છે. તેઓ આઠ કલાકની પાળીમાં કામ કરે છે, પરંતુ પાનખરના તહેવાર પહેલાં આ કારીગરો આખી રાત કામ કરે છે અને ઓવરટાઇમ માટે
પગાર મેળવે છે.કુમોરટુલીના પ્રથમ
કુંભારો લગભગ 300 વર્ષ પહેલાં કૃષ્ણનગરમાંથી સ્થળાંતર કરીને આવ્યા હતા. તેઓ થોડા
મહિનાઓ માટે બાગબાજાર ઘાટની નજીક નવા રચાયેલા કુમોરટુલીમાં રોકાયા હતા, જેથી નદીમાંથી માટી સરળતાથી મળી રહે. અને તેઓ જમીનદારોના ઘરોમાં કામ કરતા હતા, દુર્ગા પૂજા તહેવારના અઠવાડિયા પહેલાં ઠાકુરદાલાન (જમીનદારોના રહેણાંક પરિસરની
અંદર ધાર્મિક તહેવારો માટે સીમાંકિત વિસ્તારો)માં મૂર્તિઓ બનાવતા હતા.





1905માં બંગાળના ભાગલા પહેલાં અને તે દરમિયાન બાંગ્લાદેશના અત્યંત કુશળ કારીગરો −
ઢાકા,
બિરકમપુર, ફરિદપુરથી − કુમોરટુલીમાં આવ્યા હતા. ભારતની આઝાદી પછી જમીનદારી પ્રણાલીના પતન
સાથે,
સરબોજોનિન અથવા સામુદાયિક પૂજા લોકપ્રિય બની હતી. આ તે સમય
હતો જ્યારે મા દુર્ગા તંગ ઠાકુરદાલાનમાંથી બહાર નીકળીને રસ્તાઓ પરના વિશાળ
પંડાલોમાં આવતાં, જેમાં આ દેવી અને અન્ય મૂર્તિઓ માટે
વિસ્તૃત અને અલગ પૃષ્ઠભૂમિ તૈયાર કરવામાં આવતી.

દુર્ગા પૂજા
પશ્ચિમ બંગાળનો સૌથી મોટો તહેવાર છે. તે સામાન્ય રીતે સપ્ટેમ્બરના અંતમાં કે
ઓક્ટોબરની શરૂઆતમાં મોહાલય સાથે શરૂ થાય છે. આ દિવસે હજારો લોકો તર્પોન નામની
ધાર્મિક વિધિમાં ગંગા (સ્થાનિક રીતે, હુગલી) ના કિનારે તેમના પૂર્વજોની પ્રાર્થના કરે છે. મૂર્તિનું ઉદ્ઘાટન
ચતુર્દશી,
પંચમી અથવા ષષ્ઠીના દિવસે થાય છે. મુખ્ય પૂજા બીજા ત્રણ
દિવસ સુધી ચાલે છે — મહા-સપ્તમી, મહા-અષ્ટમી,
મહા-નવમી. પૂજા વિધિઓ લાંબી અને વિગતવાર હોય છે. ત્રણ દિવસ
પછી,
દશમી (છેલ્લો દિવસ) ના રોજ, કોલકાતામાં ઘણા લોકો બાબુઘાટ અને હુગલી પરના અન્ય સ્થળોએ મૂર્તિઓનું વિસર્જન
કરીને દેવીને ભાવનાત્મક વિદાય આપે છે.કુમોરટુલીમાં
તેમના વર્કશોપમાં, એક મૂર્તિને અંતિમ સ્પર્શ આપતાં, કાર્તિક અમને કહે છે કે તેઓ અને તેમના કામદારો પોતે જ રંગો બનાવે છે. તેઓ ખોરી
માટી (દરિયાઈ ફીણમાંથી તૈયાર કરવામાં આવેલી એક ખાસ માટી) ને રંગીન રસાયણો અને
કાઈ-બિચી અથવા આમલીના ઠળમાંથી તૈયાર કરવામાં આવેલા ગુંદર સાથે ભેળવે છે. આમલીના
ઠળનો પાવડર માટીના નમૂનાઓ પર રંગને લાંબા સમય સુધી જાળવી રાખવામાં મદદ કરે છે.



થોડા સમય પછી, મૂર્તિઓ તૈયાર થઈ જાય છે, ને બધા શહેરમાં તેમની બાહ્ય યાત્રા શરૂ કરવા માટે સજ્જ થઈ જાય છે. કુમોરટુલીના
ઝાંખા-પ્રકાશવાળા સ્ટુડિયો ટૂંક સમયમાં તેમની કળાકૃતિઓને વિદાય આપશે, જે અહીંથી જઈને કોલકાતાનાં તેજસ્વી-પ્રકાશવાળાં પંડાલોમાં પોતાનું નવું ઘર
બનાવશે.

<a href="https://ruralindiaonline.org/albums/journey-through-kumartuli">જુઓ</a>: ‘કુમોરટુલીના
કલાકારો’ <a href="https://ruralindiaonline.org/en/albums/journey-through-kumartuli/">ફોટો આલ્બમ</a>આ વિડિયો અને
વાર્તા સિંચિતા માજીની પારી ખાતે 2015-16 ફેલોશિપના ભાગરૂપે બનાવવામાં આવી હતી.



અનુવાદક: ફૈઝ
મોહંમદ

કુમોરટુલીના કલાકારો

కుమార్‌టులి గుండా ప్రయాణం

Journey through Kumartuli

कुमारटुलि मं माटी के मूर्ति मन मं अइसने भरथे परान

কুমারটুলির অলিগলিতে

കുമോർതുലിയിലൂടെ ഒരു യാത്ര

कुमारटुलि के सफर

ਕੁਮੌਰਟੁਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ

ಕುಮೋರ್ತುಲಿಗೊಂದು ಪಯಣ

कुमारटुलि की गलियां, कुम्हारों की मूर्तियां

குமார்துலியின் வழியே ஒரு பயணம்

कुमारतुलीचा फेरफटका

ଯାତ୍ରାପଥରେ କୁମାରତୁଲି

কুমাৰতুলিৰ এপাক

کُمارٹُلی کی گلیاں، کمہاروں کی مورتیاں

Kumartuli

At present, we can only accept donations in Indian rupees by Indian citizens. All donations made to the CounterMedia Trust are eligible for exemption under Section 80G of the Income Tax Act, 1961. Here is a copy of our exemption certificate.


India is bigger than New Delhi. And people need to know more about the rest of this vast nation.


Younger, media-saturated generations are growing up knowing little about their country, but a lot about the elites of a few metros and towns. For a narrowly-owned, commercially-driven media, the dumbing down of a nation is part of standard operating procedure. The last available data of the Centre for Media Studies (CMS, Delhi) show us that reports from New Delhi account for 66 per cent of news on the front pages of major dailies. The CMS data also found that just about 0.24 per cent of front page news came out of rural India. The TV channels are not much better.PARI exists to change that.We are a non-profit organisation. We publish under creative commons, and do not charge readers a subscription fee or put-up advertisements. Nothing is behind a paywall and we are completely free-to-access by anyone. We guard our independence and receive no direct grants from governments and corporations, nor any funding that could dictate our content. So, we are dependent on volunteer labour, donations from individuals, foundations and institutions that see value in independent and free media.PARI is changing the way Indian journalism reports and documents the rural.India is more than the elite of a few metros and towns. We report on rural lives and livelihoods, languages, communities, migrants and more. We need your help to pull off this most ambitious of Indian journalistic endeavours. The scale of this effort costs money. Donate generously - and spread the word about PARI.&nbsp;

Donate FAQs


Let’s get you acquainted

Welcome to PARI

Want to republish this article? Please write to <a href="mailto:zahra@ruralindiaonline.org" target="_blank" rel="noopener noreferrer">zahra@ruralindiaonline.org</a> with a cc to <a href="mailto:namita@ruralindiaonline.org" target="_blank" rel="noopener noreferrer">namita@ruralindiaonline.org</a>

કુમોરટુલીના કલાકારો

Related stories