Sanskriti Talwar

Author

Swadesha Sharma

Editor

Priti David

Binaifer Bharucha

Photo Editor

Pankaj Das

Translator

large_HP-COVER-IMAGE-ST-‘Big decisions are made over hookah’.jpg

medium_HP-COVER-IMAGE-ST-‘Big decisions are made over hookah’.jpg

small_HP-COVER-IMAGE-ST-‘Big decisions are made over hookah’.jpg

thumbnail_HP-COVER-IMAGE-ST-‘Big decisions are made over hookah’.jpg

HP-COVER-IMAGE-ST-‘Big decisions are made over hookah’.jpg

গ্ৰামীণ হাৰিয়ানাত আলোচনাত বহা স্থানত হোকা নাই মানে সেই মেল আধৰুৱা। “হুকাহ কে সহাৰে পঞ্চায়ত চলতি ৰেয়া কৰতি (হোকাৰ বলতহে পঞ্চায়ত চলিছিল),” গাঁৱৰ মেলে-মিটিঙে হোকা এটাই সদায়ে স্থান পোৱাৰ দিনবোৰ মনত পেলাই ৰোহতাচে কয়।“চাহ-পানী গোটেই দিনটো নিটিকে, কিন্তু হোকা বৰ কামৰ বস্তু - এবাৰ ধঁপাত ভৰাই জ্বলাই ল’লে সি এটা বেলা চলিব। পাঁচৰ পৰা দহজনে একেলগে বহি কেবাঘণ্টালৈ ধঁপাত হুপি থাকিব পাৰে। সময় কেতিয়া বাগৰে ক’বই নোৱাৰে,” ৰোহতাচে (কেৱল নামটোহে তেওঁ ব্যৱহাৰ কৰে) যোগ দিয়ে।চল্লিশ বৰ্ষীয় কাৰিকৰগৰাকীয়ে কওতে মিচিকীয়াই হাঁহি এটা মাৰে, “এতিয়া প্ৰতিখন ঘৰৰেই নিজা চৌপাল (গাঁৱৰ সামূহিক স্থান) আছে আৰু ঘৰে ঘৰে নিজা হোকা আছে।” কামৰ পৰা সামান্য বিৰতিৰ সময়ত তেওঁ এহোপা মাৰি লৈ পাৰিৰ সৈতে কথা পাতিছে - এই অভ্যাস তেওঁ ১২ বছৰ আগৰে, যেতিয়া এই কাম তেওঁ হাতত লৈছিল, তেতিয়াৰে।হোকাৰ<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://www.britannica.com/topic/hookah"> আৰম্ভণি</a> মোগল সাম্ৰাজ্যৰ দিনতে ১৬শ শতিকাত হৈছিল বুলি কোৱা হয়। কিছুমানৰ মতে মোগল সাম্ৰাজ্যৰ তৃতীয়জন সম্ৰাট আকবৰে প্ৰথম হোকা ব্যৱহাৰ কৰিছিল। আন ঐতিহাসিক তথ্য মতে হোকাৰ মুলতঃ কেন্দ্ৰীয় আৰু পশ্চিম এছিয়াৰ পৰা অহা বুলি কোৱা হয়।সি যি কি নহওক, হাৰিয়ানাৰ মানুহৰ বাবে হোকা মানেই আনন্দৰ পৰম্পৰা, “ই আমাৰ সংস্কৃতিৰ এক অংশ। ডাঙৰ কিবা সিদ্ধান্ত ল’বলগীয়া থাকিলে হোকা হুপি থকাৰ মাজতে লোৱা হয়,” ধৰমবীৰে কয়।

সত্তৰৰ দেওনা গৰকা ধৰমবীৰ সিং ঝাংগ্ৰা এগৰাকী প্ৰবীণ হোকা নিৰ্মাতা, ভেঁসৱাল কালান পঞ্চায়তৰ ভেঁসৱাল কালান মিথা আৰু ভেঁসৱাল কালান বাৱালা - এই দুখন গাঁৱৰ চাৰিগৰাকী হোকা নিৰ্মাতাৰ মাজৰ এগৰাকী এই ধৰমবীৰ ডাঙৰীয়া। হাৰিয়ানাৰ সোণিপট জিলাৰ এই দুখন গাওঁ তেওঁলোকৰ হস্তনিৰ্মিত হোকাৰ বাবে প্ৰখ্যাত। “এটা সময়ত গাওঁখনত প্ৰায় বিশগৰাকীমান কাৰিকৰ আছিল,” ৰোহতাচে কয়। “কিন্তু বজাৰত দুই-তিনিটা পৰিয়ালৰহে হোকা মানুহে ভাল পাইছিল আৰু তেওঁলোকৰ শিল্প প্ৰতিষ্ঠিত হৈছিল। আনসকল আঁতৰি গ’ল।”স্কুল এৰা সময়ত ধৰমবীৰৰ বয়স আছিল ১৫ বছৰ আৰু তেওঁ তাউ (খুৰা) কালি ৰামৰ সৈতে সোণিপটলৈ গৈ হোকা বনোৱা কৌশল আয়ত্ব কৰিবলৈ লৈছিল। “মোৰ খুৰা দেউতাতকৈ ভাল কাৰিগৰ আছিল,” ধৰমবীৰে মনত পেলায়। “তেনেকৈয়ে মই তেওঁৰ পৰা এই শিল্পকাৰ্য্য শিকিলো।”দিল্লী-হাৰিয়ানা সীমান্তৰ পৰা এঘণ্টাৰ দূৰত্বত থকা ভেঁসৱাল কালান মিথাৰ নিজ ঘৰৰ সন্মুখৰ কোঠাটোৱে ধৰমবীৰৰ ৱৰ্কশ্বপ। নৱেম্বৰৰ পুৱাৰ ভাগত তেওঁ কপাৰৰ তাঁৰ এডালেৰে হোকাৰ অংশবোৰ লগ লগোৱাত ব্যস্ত। “এইটো কামত প্ৰায়ে মোৰ হাতৰ আঙুলি কটা যায়,” দুয়োবিধ সামগ্ৰী দাঙি আমালৈ দেখুৱাই তেওঁ কয়।হোকা এটা বনাবলৈ ১২ টা অংশৰ প্ৰয়োজন হয়। তেনে এটা অংশ হৈছে ৮-১০ টকা দৰত কিনা কাঠৰ চুঙা। সেয়া এফালে ওখ চাং এখনত জমা কৰি থোৱা আছে। এই চুঙাই হোকাটোৰ গা অংশ আৰু ইয়াক “বৰ সাৱধানে আকাৰ দিব লাগে,” তেওঁ বুজাই কয়।

ধৰমবীৰৰ পৰিয়ালটো ঝাংগৰ (ঝাংগ্ৰা বুলিও কয়) সম্প্ৰদায়ৰ আৰু হাৰিয়ানাত<a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://haryanascbc.gov.in/reservation-in-haryana/list-of-backward-classes"> অনান্য পিছপৰা শ্ৰেণী</a>হিচাপে সম্প্ৰদায়টো তালিকাবদ্ধ। এজন সৰু ভায়েক কৰমবীৰ হোকা শিল্পী, আন দুজনে আৰক্ষীত যোগদান কৰিছে।তেওঁৰ ভায়েক ৰোহতাচ - কালি ৰামৰ নাতিল’ৰাগৰাকীৰো ভেঁসৱাল কালান মিথা গাঁৱত নিজা ৱৰ্কশ্বপ আছে। তেওঁৰ দীঘে-পথালিয়ে ৮ ফুটৰ কোঠাটোৰ এটা ফাল ৰাস্তাৰ ফালে খোলা - তাতেই ৰোহতাচে হোকাৰ কাম কৰি আছে।দুবিধ তীক্ষ্ম সঁজুলি নান আৰু চৈইৰাসি ব্যৱহাৰ কৰি তেওঁ কাঠৰ চুঙাটো ধাতুৰ গজালৰ মাজত ৰাখি চাঁচে। এই সাধাৰণ কুন্দটো ধনুকাঁড় আকৃতিৰ কামানি ব্যৱহাৰ কৰি তেওঁ ঘুৰায়। কাঠৰ ওপৰত বটালি চলালে এক ছন্দোময় শব্দ শুনা যায়। ৰোহতাচে প’ৰি এটাক আকৃতি দিছে যিটো কুলফিৰ সৈতে সংযোগ কৰা হ’ব।“আমি আটায়ে এটা বংশৰে,” ৰোহতাচে তেওঁ সম্পৰ্কীয় কৰমবীৰ আৰু ধৰমবীৰৰ বিষয়ে কয়। কৰমবীৰে ৰোহতাচক প্ৰশিক্ষণ দি দোকান বহুওৱাত সহায় কৰিছিল আৰু তেওঁৰ গ্ৰাহক ৰোহতাচলৈ পঠিয়াই দিয়ে। “প্ৰতিষ্ঠিত শিল্পী এজনে কোনোবা নতুন এজনৰ দায়িত্ব লোৱাটোৱে ভালখিনি সহায় কৰে,” আহি থকা কেইমাহমানৰ বাবে অৰ্ডাৰ বুক হৈ থকা কাৰিকৰ ৰোহতাচে কৃতজ্ঞতাৰ সূৰত কয়।

হোকাৰ চিল্লম অংশত ধঁপাত জ্বলাবলৈ কয়লা বা শুকান গোবৰৰ পিঠা ব্যৱহাৰ কৰা হয়। সেই ধোঁৱা তেৰুৱাৰ মাজেৰ গৈ টংকিত সোমায়। “গাঁৱত কয়লাতকৈ জ্বলোৱা গোবৰৰ পিঠা ব্যৱহাৰ কৰে, কিয়নো তাৰ জ্বলনৰ প্ৰাবল্য কম,” ধৰমবীৰে কয়। “তাৰোপৰি গোবৰ সহজে উপলব্ধ।”হোকাৰ বাবে প্ৰয়োজন হোৱা পিতল ১৮-২০ গজ ডাঠ পাত হিচাপত কিনি অনা হয়। দিল্লীৰ সদৰ বজাৰৰ পৰা অনা এই পাতৰ দাম প্ৰতি কিলোত ৫০০ৰ পৰা ৭০০ টকা। এটা হোকাত প্ৰায় আধা কিলো পিতলৰ প্ৰয়োজন হয়, “কিন্তু যোগান যেতিয়া কমি থাকে আৰু কোনো দিল্লীলৈ যাব নোৱাৰে, তেতিয়া সোণিপটৰ পৰা পৰত (আটা-ময়দা মাৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা থাল) আনি গলাই প্ৰয়োজন অনুসাৰে আকাৰ দিয়া হয়,” বহুবছৰ ধৰি এই প্ৰক্ৰিয়া দেখি অহা প্ৰীতি দেৱীয়ে কয়।সকলো শিল্পতে পৰিয়ালৰ লোক জৰিত হৈ পৰাৰ দৰে হোকাৰ কাৰিকৰ বুলিলে পৰিয়ালৰো শ্ৰম জৰিত হৈ থাকে। শিশু হওক বা বয়স্ক - আটায়ে লাগি দিয়ে। প্ৰীতিৰ গিৰীয়েক, ধৰমবীৰৰ ডাঙৰ ল’ৰা অজয় কুমাৰে “এই শিল্পৰ প্ৰায় ৫৫ শতাংশ কাম জানে” - তেওঁৰ পিতৃয়ে কয়। “ওড়িশা আৰক্ষীত কাম কৰা তেওঁ যেতিয়াই ঘৰলৈ আহে, অহাৰ দিনৰ পৰা তেওঁ মোৰ লগত কামত লাগি যায়।”হোকা এটা বনোৱাৰ আটাইবোৰ ঢাপৰ ভিতৰত ডোদা (হোকাটোৰ বিভিন্ন অংশ সংযোগ কৰা পিতলৰ জোৰা বনোৱা) বনোৱা কামটো আটাইতকৈ সময় খৰচী কাম। শিল্পীসকলে সেইবোৰ সংখ্যাত বেছি বনাবলৈ চাৰিৰ পৰা পাঁচমাহ লয়। প্ৰতিটো হোকাতে পাঁচোটাকৈ লাগে। কিন্তু পানীৰ টেংকি বা টংকি বুলি যিটো অংশক কয়, সেইটো উত্তৰ প্ৰদেশৰ মুৰাদাবাদৰ পৰা অনা হয়, সিটোৱে হোকাটোৰ ভেটিটো গঠন কৰে। তাৰ ওজন আৰু আকাৰে হোকাৰ আন অংশবোৰ কেনেকৈ বহুওৱা হ’ব, সেয়া নিৰ্ধাৰণ কৰে। তাৰোপৰি দামো নিৰ্ধাৰিত হয় টংকিৰ ওপৰতে। টেংকিটোৰ ধাৰণ ক্ষমতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি হোকাটোৰ দাম ৯,৫০০ৰ পৰা ২০,০০০ টকা পৰ্যন্ত হয়।

ভেঁসৱাল কালান মিথাত বনোৱা হোকাৰ দাম ১২ৰ পৰা ২৩ হাজাৰ টকা। হোকাটো বনাবলৈ তিনিৰ পৰা পাঁচদিন লাগে কাৰণে কাৰিকৰে ২,৫০০ৰ পৰা ৩,০০০ টকা বিচাৰে, তেনেকৈ তেওঁলোকৰ মাহিলী উপাৰ্জন প্ৰায় ২৫,০০০ টকা হয়গৈ।ৰোহতাচে কয় যে গাওঁখনত বনোৱা হোকাৰ প্ৰায় ৮০ শতাংশ হাৰিয়ানাতে বিক্ৰী হয় আৰু বাকীখিনি উত্তৰ প্ৰদেশ, পাঞ্জাৱ, ৰাজস্থান, মুম্বাই আৰু হিমাচল প্ৰদেশৰ ক্ৰেতাই নিয়ে। “বহু ডেকা ল’ৰা-ছোৱালীয়ে এতিয়া গ্ৰেট বৃটেইন, কানাডা আৰু আমেৰিকাৰ দৰে দেশলৈ যাবলৈ ধৰিছে - প্ৰায় তিনি-চাৰিটা হোকা ৰপ্তানিৰ বাবে অনা হয়,” তেওঁ কয়।গ্ৰাহকে হোকা কিনিবলৈ গাঁৱলৈ আহে - তেওঁলোকে হোকাটোত কোনোধৰণৰ লিক যাতে নাই, সেয়া নিশ্চিত কৰি লয়। “হোকাটো টানোতে ছিদ্ৰ আছে যদি তেৰুৱাত ধৰা পৰে,” ৰোহতাচৰ কৰ্মস্থলীত বহি থকা সেই গাঁৱৰে নৰেন্দ্ৰই কয়। টংকিৰ সৈতে সংযোগ কৰা দুডাল পাইপৰ এডাল হৈছে তেৰুৱা। “কিন্তু তেনেকুৱা লিকেজ নহয়েই,” গুণগত মানৰ ভৰসা দি তেওঁ কয়। কাৰিকৰে দুবছৰৰ গেৰাণ্টি দিয়ে আৰু “গ্ৰাহকে যদি ভালদৰে যত্ন লয়, হোকা এটা ৫০ বছৰ চলিব পাৰে,” ৰোহতাচে কয়।

সিমান বছৰেই হৈছে ধৰমবীৰে হোকা নিৰ্মাণৰ কাম হাতত লোৱাৰ। থমকি ৰোৱাৰ লেশমানো সম্ভাৱনা তাত কোনোৱে দেখা নাই। স্বাস্থ্যজনিত সমস্যাত ভুগি আছে যদিও তেওঁৰ জিৰণি বুলিবলৈ কেৱল খোৱা আৰু টোপনি যোৱাৰ সময়খিনি আৰু অলপ সময় হোকাত হোপা দিয়াৰ সময়কণ। তেওঁৰ বোৱাৰীয়েক প্ৰীতি দেৱী এই লৈ কেতিয়াবা চিন্তিত হৈ পৰে: “তেওঁ জিৰণি নলয়েই। হৃদযন্ত্ৰৰ অস্ত্ৰোপচাৰৰ পিছত ডাক্তৰে তেওঁক কেইমাহমান জিৰণি ল’বলৈ কৈছিল, কিন্তু তিনিদিন পিছতেই তেওঁ পুনৰাই কামত ধৰে।”যেতিয়া আৰক্ষী বলত কাম কৰা তেওঁৰ সৰুজন ল’ৰা অনিল কুমাৰ আহি তেওঁক সোণিপটৰ ঘৰলৈ জিৰণিৰ উদ্দেশ্যে লৈ যায়, ধৰমবীৰ পুনৰাই গাঁৱলৈ উভতি আহে। তেওঁ স্বীকাৰ কৰে, “মেৰা জী নহী লগতা (তাত মন নবহে)।” কাম কৰি যোৱাটোৱে তেওঁ পচন্দ কৰে।স্কুললৈ গৈ থকা তিনি সন্তানৰ পিতৃ ৰোহতাচে কেতিয়াবা ভাবি আচৰিত হয় যে পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মই এই বৃত্তি আদৰি আগুৱাই লৈ যাব নে নাযায়। “আমাৰ সন্তানহঁত যদি সফল নহয় বা বৃত্তি এটা যোগাৰ কৰি লোৱাত অসুবিধা পায়, তেতিয়া আমাৰ পৰিয়ালত চলি অহা এই শিল্পকে শিকাম,” তেওঁ কয়। “অন্তত এইটো বৃত্তিৰে সিহঁতে নিজৰ চলা খৰচটো উলিয়াব পাৰিব। বাকীখিনি বিধাতাৰ ওপৰত এৰিছো - সকলো সময়ৰ কথা।”এই প্ৰতিবেদন মৃণালিনী মুখাৰ্জী ফাউণ্ডেছন চমুকৈ এম.এম.এফ.ৰ পৰা প্ৰাপ্ত ফেল’শ্বিপৰ অধীনত কৰা হৈছে।অনুবাদ: পংকজ দাস

‘হোকা টনা মেলতে লোৱা হয় ডাঙৰ ডাঙৰ সিদ্ধান্ত’ 

हुक्का : चौपालांवरील फैसल्यात गुडगुडणारं स्पंदन  

‘Big decisions are made over hookah’

’بڑے بڑے فیصلے حقہ کے دم پر لیے جاتے ہیں‘

‘বাঘা বাঘা সব ফয়সালা হয়ে যায় হুঁকোর দমে’

‘મોટા મોટા ફેંસલા ભેગા મળીને હુક્કો ગડગડાવતી વખતે કરવામાં આવે છે’

'हुक्का गुड़गुड़ाते हुए बड़े-बड़े फ़ैसले लिए जाते हैं'

ʼಹುಕ್ಕಾ ಸೇದುತ್ತಾ ದೊಡ್ಡ ದೊಡ್ಡ ನಿರ್ಧಾರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆʼ

‘വലിയ തീരുമാനങ്ങളെടുക്കുന്നത് ഹുക്ക വലിച്ചുകൊണ്ടാണ്’  

'ਹੁੱਕੇ ਦੇ ਸੂਟੇ ਬਗ਼ੈਰ ਹਰ ਇਕੱਠ ਤੇ ਹਰ ਫ਼ੈਸਲਾ ਅਧੂਰਾ'

‘ஹூக்காவை கொண்டுதான் பெரிய முடிவுகள் எடுக்கப்படுகின்றன’

ହୁକ୍କା ଧରି ନିଆଯାଉଛି ବଡ଼ ବଡ଼ ନିଷ୍ପତ୍ତି

अगिला पीढ़ी संभार पाई हुक्का के बिरासत?

‘हुक्का धरे बड़े-बड़े फइसला’ 

Bhainswal Kalan Mithan

medium_MOBILE-COVER-IMAGE-ST-‘Big decisions are made over hookah’.jpg

small_MOBILE-COVER-IMAGE-ST-‘Big decisions are made over hookah’.jpg

thumbnail_MOBILE-COVER-IMAGE-ST-‘Big decisions are made over hookah’.jpg

MOBILE-COVER-IMAGE-ST-‘Big decisions are made over hookah’.jpg

At present, we can only accept donations in Indian rupees by Indian citizens. All donations made to the CounterMedia Trust are eligible for exemption under Section 80G of the Income Tax Act, 1961. Here is a copy of our exemption certificate.


India is bigger than New Delhi. And people need to know more about the rest of this vast nation.


Younger, media-saturated generations are growing up knowing little about their country, but a lot about the elites of a few metros and towns. For a narrowly-owned, commercially-driven media, the dumbing down of a nation is part of standard operating procedure. The last available data of the Centre for Media Studies (CMS, Delhi) show us that reports from New Delhi account for 66 per cent of news on the front pages of major dailies. The CMS data also found that just about 0.24 per cent of front page news came out of rural India. The TV channels are not much better.PARI exists to change that.We are a non-profit organisation. We publish under creative commons, and do not charge readers a subscription fee or put-up advertisements. Nothing is behind a paywall and we are completely free-to-access by anyone. We guard our independence and receive no direct grants from governments and corporations, nor any funding that could dictate our content. So, we are dependent on volunteer labour, donations from individuals, foundations and institutions that see value in independent and free media.PARI is changing the way Indian journalism reports and documents the rural.India is more than the elite of a few metros and towns. We report on rural lives and livelihoods, languages, communities, migrants and more. We need your help to pull off this most ambitious of Indian journalistic endeavours. The scale of this effort costs money. Donate generously - and spread the word about PARI.&nbsp;

Donate FAQs


Let’s get you acquainted

Welcome to PARI

Want to republish this article? Please write to <a href="mailto:zahra@ruralindiaonline.org" target="_blank" rel="noopener noreferrer">zahra@ruralindiaonline.org</a> with a cc to <a href="mailto:namita@ruralindiaonline.org" target="_blank" rel="noopener noreferrer">namita@ruralindiaonline.org</a>

‘হোকা টনা মেলতে লোৱা হয় ডাঙৰ ডাঙৰ সিদ্ধান্ত’

Related stories